Theo các chuyên gia thuộc trung tâm kiểm soát và ngăn chặn bệnh dịch của Mỹ – CDC, việc tiếp xúc gần gũi thường xuyên với các loài vật nuôi có thể khiến cho nguy cơ mắc các bệnh như nhiễm khuẩn tụ cầu, phẩy khuẩn tả, các bệnh ký sinh trùng hoặc các bệnh dị ứng ngày một gia tăng.Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu tới các bạn độc giả một loại bệnh rất hay gặp hiện nay lây truyền từ vật nuôi sang người đó là bệnh Toxocariasis hay bệnh giun Toxocara.
1. Biểu hiện của bệnh.
Bệnh gây ra bởi giun đũa ở chó và ở mèo, thuộc lớp giun tròn với tên khoa học là Toxocara canis và Toxocara cati.
Người bị nhiễm do ăn phải thức ăn bị nhiễm trứng giun hoặc ăn thịt chó mèo sống bị nhiễm ấu trùng giun. Bệnh thường gặp ở trẻ em nhiều hơn người lớn do chúng thường xuyên tiếp xúc với đất cát bẩn và ôm ấp chó mèo.
Bệnh biểu hiện dưới 3 thể là: thể nhẹ (mild toxocariasis) hay thể không triệu chứng (asymptomatic), thể ở nội tạng (visceral toxocariasis ) hay thể ấu trùng di chuyển (visceral larva migrans) và thể ở mắt (Ocular toxocariasis).
Thể không triệu chứng, ở trẻ em thường gặp với các biểu hiện như sốt, đau đầu, ho, rối loạn hành vi và giấc ngủ, biếng ăn, buồn nôn và nôn, đau bụng... Đối với người trưởng thành bệnh toxocariasis thường liên quan tới tình trạng khó thở mạn tính, người mệt mỏi, ban mề đay, mẩn ngứa và đau bụng. Bạch cầu ái toan (Eosin) tăng nhẹ hoặc không tăng. Ở thể bệnh này, các triệu chứng không đặc hiệu, thường nhầm lẫn với một số bệnh lý khác và bệnh nhân ít đến khám tại các cơ sở y tế.
Thể ấu trùng di chuyển, thường gặp ở trẻ em nhiều hơn ở các lứa tuổi khác. Sau khi nuốt phải trứng giun toxocara, khi đến ruột non trứng nở giải phóng ấu trùng, ấu trùng chui qua thành ruột di chuyển đến gan. Từ gan, ấu trùng qua hệ tuần hoàn và bạch huyết di chuyển đến các tổ chức khác như phổi, não, mắt, da v.v… gây ra các tổn thương ở nội tạng. Ấu trùng toxocara không thể phát triển thành giun trưởng thành trong cơ thể người và không thể tái lặp chu kỳ sống ở người. Ấu trùng có thể tồn tại trong các tổ chức nhiều năm nếu không được điều trị. Các triệu chứng hay gặp là ho, sốt, biếng ăn, rối loạn hô hấp, đau bụng, ban mề đay, mẩn ngứa mạn tính điều trị bằng các thuốc chống dị ứng không hiệu quả...Ngoài ra có thể gặp triệu chứng rối loạn thần kinh khu trú do ấu trùng di chuyển.
Thể ở mắt, gặp ở trẻ em lứa tuổi từ 5 đến 16 tuổi, nhưng theo 1 nghiên cứu của TS Paul Cantey, trung tâm CDC, Hoa Kì thì có đến 20% trường hợp mắc bệnh ở mắt là trên 16 tuổi. Bệnh thường gặp ở 1 bên mắt với biểu hiện đau nhức mắt, chảy nước mắt, lác mắt, thị lực giảm, soi mắt có thể thấy các u hạt cực sau võng mạc hoặc viêm nội nhãn.
2. Chẩn đoán bệnh
Lâm sàng : ít có giá trị chẩn đoán.
Cận lâm sàng: thường dựa vào xét nghiệm bạch cầu Eosin tăng trên 50% - 80 % kết hợp với phản ứng miễn dịch có gắn men (ELISA) dương tính với Toxocara. Có thể tiến hành xét nghiệm phân để tìm trứng của Toxocara nhưng tỉ lệ gặp rất ít do ấu trùng không phát triển thành giun trưởng thành. Các xét nghiệm này phải được tiến hành tại các cơ sở chuyên khoa về bệnh ký sinh trùng hoặc các bệnh nhiệt đới như labo xét nghiệm ký sinh trùng và vi nấm, phòng khám bệnh bệnh viện 103, Học viện quân y. Bệnh viện truyền nhiễm và các bệnh nhiệt đới vv…..
3. Điều trị.
Điều trị đặc hiệu bằng Albendazole 500 mg/ngày hoặc Mebendazole 400 mg/ngày, điều trị từ 3-4 tuần liền. Có thể kết hợp với corticosteroids để chống viêm, chống dị ứng.
Chú ý: Albendazole và Mebendazole chống chỉ định với trẻ dưới 2 tuổi, phụ nữ có thai 3 tháng đầu hoặc cho con bú, người có tiền sử mẫn cảm với Benzimidazol, người có tiền sử nhiễm độc tuỷ xương. Thận trọng khi điều trị cho người suy gan, suy thận.
4. Dịch tễ
Mầm bệnh: giun đũa chó (Toxocara canis) và giun đũa mèo (Toxocara cati). Hay gặp ở chó hơn ở mèo.
Khả năng tồn tại ở ngoại cảnh: trứng giun toxocara khi ra ngoại cảnh thâm nhập vào đất và có khả năng tồn tại, phát triển trong môi trường bên ngoài như trứng giun đũa ở người.
Nguồn bệnh.
Chó là nguồn mang Toxocara canis và mèo là nguồn mang Toxocara cati
Đất, nước bị ô nhiễm bởi phân chó mèo có chứa trứng toxocara.
Lây nhiễm
Yếu tố nguy cơ : khí hậu nhiệt đới và cajn nhiệt đới, sự nghèo đói, tình trạng vệ sinh kém, các tập quán sinh hoạt lạc hậu và mức độ tiếp xúc với đất, nước bẩn bị ô nhiễm phân chó mèo.
Thời gian ủ bệnh: từ vài tuần đến vài tháng phụ thuộc vào mức độ nhiễm ấu trùng giun nhiều hay ít và tính nhạy cảm của người bệnh. Trường hợp ăn thịt động vật bị nhiễm bệnh với số lượng lớn mà chưa được nấu chín thì thời gian ủ bệnh có thể là vài ngày hoặc chỉ vài giờ.
Thời kỳ lây truyền: Mầm bệnh ở trong chó,mèo lây truyền cho các thế hệ qua nhau thai. Chó, mèo con sau khi sinh được khoảng 3 tuần tuổi chúng đã có thể thải mầm bệnh ra ngoại cảnh.
Phương thức lây truyền: Qua đường tiêu hóa do nuốt phải trứng giun có trong đất, nước bị nhiễm phân chó mèo, ăn rau sống chưa rửa sạch được tưới bẳng nguồn nước bị ô nhiễm, hoặc ăn phải ấu trùng giun trong thịt chó mèo chưa nấu chín. Không lây truyền trực tiếp từ người sang người.
Tính cảm nhiễm : Tất cả mọi người, mọi lứa tuổi đều có thể nhiễm giun toxocara, đặc biệt là trẻ nhỏ.
5. Phòng chống
BIện pháp dự phòng
Tuyên truyền giáo dục: nâng cao ý thức vệ sinh cá nhân và cộng đồng đặc biệt là các chủ nuôi chó, mèo; bảo vệ môi trường không bị nhiễm phân chó mèo.
Vệ sinh môi trường đặc biệt là khu vực có phân chó, phân mèo, khu vực trong nhà và khu vực vui chơi của trẻ em.
Xây dựng nếp sống vệ sinh cá nhân tốt: rửa tay trước khi ăn hoặc chuẩn bị thức ăn, không ăn rau sống khi chưa rửa thật sạch hoặc thịt chó, mèo chưa nấu chín, không uống nước ở các nguồn nước bị ô nhiễm.
Tẩy giun cho chó mèo: với chó mèo con, cần tẩy giun ngay từ 3 tuần tuổi, tẩy giun nhắc lại 3 lần cách nhau 2 tuần và sau đó cứ 6 tháng tẩy một lần.
Biện pháp chống dịch.
Dự phòng cho đối tượng nguy cơ cao: tẩy giun cho chó mèo, tăng cường các biện pháp vệ sinh phòng ngừa nhiễm trứng giun truyền qua đất, nước và thực phẩm, đặc biệt là đối với trẻ nhỏ.
Xử lý môi trường: phát động các chiến dịch dọn vệ sinh trong cộng đồng dân cư, xây dựng hệ thống cống rãnh, xử lý nước thải. Tiến hành xử lý phân chó mèo bằng vôi bột với hàm lượng 150-200 gam/kg phân.
Để được tư vấn một cách chi tiết, đầy đủ hơn về các bệnh lây truyền từ thú nuôi hoặc sinh vật cảnh sang người, các bạn hãy đến với chúng tôi tại địa chỉ Labo xét nghiệm ký sinh trùng và vi nấm, phòng khám bệnh bệnh viện 103, Học viện quân y. Số 104 Phùng Hưng, Phúc La, Hà Đông, Hà Nội. Tel : 0982915963 hoặc 0989255773
TS Nguyễn Khắc Lực, Bs Đỗ Như Bình
BM Sốt rét, Ký sinh trùng và Côn Trùng - HVQY